Giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh thiếu niên là việc hệ trọng

Ảnh minh họa

Đổi mới vì người học

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đổi mới phương pháp dạy các môn học: Đạo đức, Giáo dục công dân, Giáo dục Lý luận chính trị theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học, tăng cường các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục đạo đức, lối sống phù hợp với từng cấp học và trình độ đào tạo.

Đối với giáo dục mầm non, Bộ đã tổ chức biên soạn và thẩm định bộ tài liệu và hướng dẫn tích hợp nội dung học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong giáo dục mầm non; hướng dẫn bồi dưỡng, tập huấn, thực hiện nội dung tích hợp.

Đối với giáo dục phổ thông, các nội dung giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống cho học sinh đã được thể hiện rõ, xuyên suốt trong chương trình giáo dục tổng thể và chương trình cụ thể của từng môn học. Trong đó, việc đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá các môn học nói chung và môn Đạo đức, Giáo dục công dân nói riêng theo hướng tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới. Nội dung học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong chương trình giáo dục cấp tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông được tích hợp đối với các môn Đạo đức, Tiếng Việt, Âm nhạc, Ngữ văn, Lịch sử, Giáo dục Công dân, Mĩ thuật và hoạt động ngoài giờ lên lớp, thông qua giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống.

Các nội dung phòng, chống tham nhũng, trọng tâm là giáo dục đạo đức liêm chính đã được tích hợp, lồng ghép trong các môn học. Bộ tài liệu “Bác Hồ và những bài học về đạo đức, lối sống dành cho học sinh” đã được hướng dẫn triển khai ở tất cả khối lớp (lớp 2 đến lớp 12) trên toàn quốc, bộ sách “Thực hành kỹ năng sống” dành cho học sinh cấp tiểu học, trung học cơ sở; bộ sách “Thực hành Giáo dục đạo đức” dành cho học sinh tiểu học... Các cơ sở giáo dục phổ thông tổ chức giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh thông qua việc dạy học tích hợp liên môn; tổ chức lao động tập thể chăm sóc các khu di tích lịch sử, nghĩa trang; tổ chức chương trình ngoại khóa, trải nghiệm, hoạt động ngoài giờ lên lớp, tổ chức “Hoạt động Tuần đầu năm học” cho học sinh; thực hiện tốt việc đưa nội dung giáo dục lịch sử và truyền thống địa phương vào hệ thống giáo dục phổ thông.

Bên cạnh đó, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tiếp tục đa dạng hóa các hình thức tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống. Một số mô hình triển khai hiệu quả như: “Học kỳ quân đội”, “Học làm người có ích”, “Học kỳ trải nghiệm làm chiến sỹ công an”; Hành trình “Vì Biển đảo quê hương”; Hành trình nhân ái; Sống đẹp vì cộng đồng. Tăng cường đổi mới hoạt động của các câu lạc bộ theo hướng đáp ứng nhu cầu và sở thích của người học, do học sinh, sinh viên chủ động đề xuất ý tưởng, tổ chức điều hành, thực hiện với sự hỗ trợ của nhà trường. Nhiều hình thức đổi mới, sáng tạo trong giáo dục đạo đức, lối sống được triển khai như: Giáo dục thông qua phong trào hành động cách mạng được xác định là phương thức giáo dục trọng tâm trong công tác giáo dục của Đoàn; Giáo dục thông qua mạng xã hội và các phương tiện truyền thông hiện đại, chủ động ứng dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là mạng xã hội trong công tác tuyên truyền, giáo dục của Đoàn, Giáo dục thông qua hoạt động tuyên truyền trên hệ thống báo chí, xuất bản được chú trọng nhằm lan tỏa những hành động, nghĩa cử, giá trị tốt đẹp, những gương điển hình trong xã hội...

 Đối với giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương thực hiện đổi mới việc học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân. Trong đó, chú trọng đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập sinh động, mềm dẻo, có thực tiễn và phù hợp với từng cấp học, tạo được sự hứng thú và có trách nhiệm cho người dạy và người học. Hiện nay, giáo trình các môn học lý luận chính trị đã được đưa vào sử dụng trong các cơ sở giáo dục đại học từ năm học 2019-2020.

Các cơ sở đào tạo đã chú trọng đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cho sinh viên bằng nhiều hoạt động phong phú như: xây dựng chuyên mục “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” trên trang web của trường, tổ chức thi trực tuyến, thi dưới hình thức sân khấu hóa, thi viết về tấm gương tập thể và cá nhân điển hình học tập và làm theo lời Bác...

Cuộc thi Olympic các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh mang tên “Ánh sáng soi đường” tiếp tục được các nhà trường tổ chức, lựa chọn đội tuyển tham gia thi cấp toàn quốc. Nhiều cơ sở đào tạo đã tổ chức cho sinh viên tham gia các hoạt động tình nguyện xã hội như tham gia xây nhà tình nghĩa, thăm hỏi, chăm sóc bà Mẹ Việt Nam anh hùng, gia đình chính sách, trẻ mồ côi, khuyết tật...

Một số trường đại học như trường Đại học Bách khoa - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, trường Đại học Cần Thơ... đã quy định bắt buộc sinh viên phải tham gia 15 ngày công tác xã hội, coi đó như là một tín chỉ phải hoàn thành để tốt nghiệp. Các nội dung giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống đối với sinh viên còn được các trường triển khai thông qua Tuần Sinh hoạt công dân - học sinh, sinh viên vào đầu năm, đầu khóa học. Thông qua đó, đã hình thành cho các em ý thức sống và làm theo pháp luật, lối sống văn minh, tiến bộ, phù hợp với bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, nhận biết, cảm nhận được cái đẹp, rèn luyện bản lĩnh, sự kiên trì...

Nhiệm vụ trọng tâm

Bên cạnh những kết quả đã đạt được trong giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống trong nhà trường, vẫn còn một số địa phương, cơ sở giáo dục chưa cụ thể hóa chú trọng đến công tác này.

Công tác bố trí cán bộ làm nhiệm vụ giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống ở một số trường chưa đảm bảo, còn phân tán, nhiều đầu mối. Một số nơi còn kiêm nhiệm. Do đó, công tác tham mưu, đề xuất triển khai có lúc, có nơi chưa đảm bảo yêu cầu, chưa nắm bắt kịp thời các nhu cầu, tâm tư, nguyện vọng chính đáng của thanh thiếu niên, học sinh.

Việc nắm bắt thông tin, định hướng tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống tốt đẹp cho học sinh, sinh viên qua môi trường mạng Internet gặp nhiều khó khăn về nhân lực, tài chính; việc phân loại, xử lý thông tin còn hạn chế. Trong khi đó, nhiều sinh viên dành quá nhiều thời gian cho việc sử dụng Internet, games online, mạng xã hội nên ngại tham gia hoạt động đoàn thể, hoạt động giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống. Ở các trường đại học, mô hình lớp học có sĩ số không ổn định do việc áp dụng học chế tín chỉ đào tạo, sinh hoạt chi đoàn theo lớp gặp khó khăn, nhiều sinh viên lơ là sinh hoạt Đoàn.

Tổ chức giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên, nhi đồng tại cộng đồng còn chưa rõ nét. Công tác phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa được cụ thể hóa về nội dung và cơ chế thực hiện.

Nhằm tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên trong thời gian sắp tới, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng với các bộ, ngành, địa phương, cơ sở giáo dục chỉ đạo, thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp sau đây:

Thứ nhất, đẩy mạnh công tác tuyên truyền. Trong đó, đẩy mạnh việc phối hợp giữa Bộ Giáo dục và đào tạo và các bộ, ngành, địa phương trong công tác tuyên truyền, giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh thiếu niên và nhi đồng; chú trọng tuyên truyền nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý các cấp, lãnh đạo và nhà giáo trong các cơ sở giáo dục về tầm quan trọng, trách nhiệm, lương tâm đạo đức nghề nghiệp trong giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên.

Cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội. Đổi mới về nội dung, hình thức tuyên truyền để phát huy sự chủ động, tích cực của thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên tham gia với vai trò vừa là đối tượng tuyên truyền vừa là chủ thể tuyên truyền lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống.

Tăng cường tuyên truyền về các tấm gương “người tốt, việc tốt”, nhân rộng mô hình hoạt động hiệu quả; tổ chức giao lưu, học tập kinh nghiệm giữa các địa phương, cơ sở giáo dục. Tăng cường công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng và tuyên truyền ở khu dân cư về giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh thiếu niên và nhi đồng.

Thứ hai, đẩy mạnh đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục. Trong đó, tăng cường công tác quản lý, giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống cho thanh thiếu niên, học sinh, sinh viên trên môi trường mạng; xây dựng mạng lưới thông tin chính trị tư tưởng trên môi trường mạng trong các cơ sở giáo dục.

Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học, chú trọng xây dựng và thực hiện quy tắc ứng xử trong trường học, môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện và phòng, chống bạo lực học đường.

Tăng cường các hoạt động tư vấn tâm lý trong trường phổ thông, giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng khởi nghiệp cho học sinh, sinh viên. Tổ chức các hoạt động giáo dục, rèn luyện, trải nghiệm tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông và chương trình đào tạo của cơ sở giáo dục đại học.

Thứ ba, tiếp tục thực hiện các phong trào thi đua, cuộc vận động. Đẩy mạnh các phong trào thi đua đổi mới, sáng tạo trong dạy và học; các nội dung xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực; học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và các phong trào, chương trình giáo dục của ngành Giáo dục và tổ chức Đoàn, hội, đội. Rà soát, đổi mới nội dung, hình thức thực hiện các phong trào thi đua của tổ chức Đoàn, hội, đội theo hướng thiết thực, hiệu quả, phù hợp với từng đối tượng.

Thứ tư, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, nhà giáo, cộng tác viên. Hoàn thiện tài liệu bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và tổ chức tập huấn cán bộ quản lý, nhà giáo, cộng tác viên, cán bộ Đoàn, hội, đội nhằm nâng cao năng lực tổ chức thực hiện giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên. Các bộ, ngành chủ động xây dựng tài liệu phù hợp với cơ sở, nhà trường thuộc phạm vi quản lý và tập huấn, hướng dẫn thực hiện.

Thực hiện các giải pháp nâng cao phẩm chất, đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, nhà giáo; hoàn thiện chế độ chính sách đối với đội ngũ làm công tác học sinh, sinh viên, cán bộ Đoàn, hội, đội. Tạo cơ chế phát hiện, bồi dưỡng và tăng cường tính chủ động, trách nhiệm của học sinh, sinh viên làm cộng tác viên trong công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống trong các cơ sở giáo dục.

Tiếp tục tổ chức vinh danh, khen thưởng cán bộ, nhà giáo, cộng tác viên có thành tích tiêu biểu trong công tác giáo dục thanh thiếu niên, nhi đồng trong các cơ sở giáo dục, tổ chức Đoàn, hội, đội.

Thứ năm, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục thanh thiếu niên và nhi đồng. Cần tổ chức tuyên truyền cho các bậc cha mẹ về quyền, nghĩa vụ, bổn phận của trẻ em, học sinh, sinh viên; giáo dục chuyển đổi hành vi về xây dựng gia đình và phòng, chống bạo lực gia đình; văn hóa ứng xử mẫu mực, trách nhiệm nêu gương trong giáo dục nhân cách cho học sinh, sinh viên.

Phát huy vai trò, trách nhiệm của chính quyền, các đoàn thể ở địa phương trong việc xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, dân chủ dành cho thanh thiếu niên và nhi đồng.

Tiếp tục huy động các nguồn lực xã hội, đóng góp của các tổ chức, cá nhân trong công tác chăm sóc, giáo dục thanh thiếu niên và nhi đồng. Đẩy mạnh công tác xã hội hóa trong việc xây dựng cơ sở vật chất, đảm bảo các thiết chế tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao dành cho học sinh, sinh viên trong các cơ sở giáo dục và thanh thiếu niên, nhi đồng ở cộng đồng dân cư.

Từ năm học 2017 - 2018, 100% các cơ sở giáo dục phổ thông đã triển khai thực hiện giáo dục tích hợp nội dung học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong các môn học và hoạt động giáo dục, trong đó chủ yếu là trong các môn Đạo đức, Giáo dục công dân, Ngữ văn, Lịch sử, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.

Đến năm 2018, 100% học sinh, sinh viên, thanh thiếu niên được học tập các chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Từ năm 2015 - 2017, có 455.714 đoàn viên được kết nạp Đảng. 72,8% số lượng trường đã ban hành và thực hiện bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trong trường học. 85% đội ngũ làm công tác giáo dục thanh niên, thiếu niên và nhi đồng được thường xuyên bồi dưỡng nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ.