Những năm gần đây, vận tải đường thủy nội địa (ĐTNĐ) ngày càng phát huy vai trò trong hoạt động vận chuyển hàng hóa, tăng trưởng hàng năm đạt khoảng 10%, riêng năm 2022 vận chuyển được hơn 400 triệu tấn, chiếm khoảng 20% khối lượng hàng hóa vận chuyển, luân chuyển của cả nước.
Tuy vậy, vận tải ĐTNĐ chủ yếu là mặt hàng vật liệu xây dựng, than và hàng rời, trong khi 70% hàng hóa thông qua các cảng biển hiện nay là hàng container, hoạt động vận tải container đường thủy chủ yếu phát triển ở khu vực phía Nam, khu vực phía Bắc còn rất hạn chế, hiện chỉ có khoảng 100.000 Teus (chưa đến 2%) trong tổng số 6,2 triệu Teus thông qua cảng biển Hải Phòng được vận chuyển bằng đường thủy nội địa.
Do vận tải container bằng đường thủy nội địa có chi phí chưa cạnh tranh, vẫn còn một số điểm nghẽn về tĩnh không cầu và độ sâu luồng làm cản trở doanh nghiệp đầu tư phương tiện cỡ lớn, cảng bến hiện đại, chưa hình thành được các ICD là đầu mối giao thông kết hợp vận tải thủy, vận tải bộ giúp gom và rút hàng giữa các cảng biển và các khu công nghiệp.
Sơ đồ tuyến đường thủy nội địa Bắc Ninh - Hải Phòng
Cục ĐTNĐ Việt Nam cho biết, xung quanh tỉnh Bắc Ninh hiện có 56 khu công nghiệp (Bắc Ninh 14, Bắc Giang 7, Thái Nguyên 5, Hà Nội 15, Vĩnh Phúc 8, Phú Thọ 7), chiếm khoảng 65%-68% lượng hàng hóa thông qua cảng Hải Phòng (khoảng 4 triệu teus/năm).
Nhu cầu vận chuyển hàng hóa ngày càng tăng cao trên trục Bắc Ninh - Hải Phòng, dự báo sẽ vượt quá khả năng đáp ứng của hệ thống đường bộ hiện tại, dẫn đến ùn tắc kéo dài tại các tuyến đường kết nối đến cảng biển và các khu công nghiệp, tạo áp lực về kinh phí bảo trì đường bộ, tăng rủi ro tai nạn giao thông và ô nhiễm môi trường.
Trong khi đó, tỉnh Bắc Ninh có kết nối đường thủy nội địa thuận lợi đến các cảng biển Hải Phòng thông qua các tuyến sông Đuống, sông Thái Bình, sông Kinh Thầy, sông Cấm. Việc sử dụng container trong vận tải đang phát triển do mang lại hiệu quả cao, kết nối đa phương thức tàu biển, ô tô, tàu hỏa và phương tiện thủy nội địa.
Để đáp ứng với xu hướng container hóa ngày càng rõ rệt, nhu cầu vận tải tăng cao vượt quá khả năng đáp ứng của hệ thống đường bộ và tình trạng ùn tắc kéo dài tại các cảng biển, khu công nghiệp và khu vực lân cận. Từ năm 2020 đến nay, Cục ĐTNĐ đã chủ trương phát triển tuyến vận tải đường thủy kiểu mẫu từ ICD Tân Cảng Quế Võ đến cảng biển hải Phòng, theo đó hình thành một hệ thống vận tải thủy thuận lợi, gồm: Cải tạo, nâng cấp hệ thống luồng tuyến đường thủy với đầy đủ báo hiệu, thiết bị phụ trợ đảm bảo giao thông thông suốt trên các tuyến sông kết nối từ ICD Tân Cảng Quế Võ đến cảng biển Hải Phòng; Hình thành đội tàu là những phương tiện vận chuyển container bằng đường thủy với trọng tải đến 128 Teus; Các ICD, cảng, bến thủy nội địa, kho bãi hiện đại, có khả năng tiếp nhận sà lan chở container, là đầu mối giao thông kết hợp phương thức thủy, bộ đồng thời là điểm thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu. Để thực hiện được ý tưởng này cần phải có sự đồng hành của nhiều bộ ngành, địa phương và các doanh nghiệp hiệp hội có liên quan.
Cục ĐTNĐ Việt Nam đã chủ trương dùng ngân sách nhà nước để đầu tư hạ tầng luồng tuyến, hệ thống báo hiệu đường thủy nội địa, đến nay sà lan có trọng tải 128 Teus có thể hoạt động thông suốt với chiều dài toàn tuyến khoảng 120km từ cảng biển Hải Phòng về đến ICD Tân Cảng Quế Võ thông qua các tuyến sông Cấm - sông Kinh Thầy - sông Thái Bình - sông Đuống - ICD Tân Cảng Quế Võ. Dự kiến sau khi cầu Đuống được nâng cấp chiều dài toàn tuyến sẽ là 220km kết nối thuận lợi từ cảng Hải Phòng về Bắc Ninh, Hà Nội, Vĩnh Phúc và Phú Thọ.
Bên cạnh đó, UBND tỉnh Bắc Ninh đã cấp đất để Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn đầu tư ICD Quế Võ, cảng thủy nội địa và hệ thống kho bãi với diện tích hiện nay là 9,6 ha (giai đoạn mở rộng 100 ha). Năm 2021, Bộ Giao thông vận tải công bố ICD Quế Võ là cảng cạn và Bộ Tài chính công nhận ICD Quế Võ là địa điểm làm thủ tục hải quan đối với hàng xuất khẩu, nhập khẩu. Đặc biệt, kể từ ngày 01/01/2023, Hội đồng nhân dân TP. Hải Phòng quyết định giảm 50% phí sử dụng kết cấu hạ tầng khu vực của khẩu cảng biển đối với hàng hóa vận tải bằng đường thủy nội địa, giúp giảm chi phí và nâng cao tính cạnh tranh của vận tải container bằng đường thủy.
Với các chính sách hỗ trợ nêu trên, hiện đã có các doanh nghiệp có bề dày truyền thống về vận tải thủy như Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn, Tổng Công ty CP đường sông miền Nam và Công ty Cổ phần Đầu tư thương mại và Dịch vụ quốc tế (ILS) đã phát triển hệ thống vận tải thủy tại khu vực phía Bắc, trong đó ICD Tân Cảng Quế võ là cảng cảng đầu tiên khu vực phía Bắc có kết nối vận tải đường thủy với quy mô 10ha, 650m cầu tàu, năng lực tiếp nhận sà lan trọng tải tối đa 160 Teu; được trang bị 5 cẩu bờ Liebherr (sức nâng 45 tấn, tầm với 30m) và hệ thống trang thiết bị, công nghệ điều hành khai thác đồng bộ, hiện đại từ hệ thống của Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn. Tân Cảng Quế Võ là địa điểm thông quan cho hàng hoá xuất nhập khẩu với đầy đủ chức năng như: Dịch vụ depot container rỗng, M&R, vận chuyển xếp dỡ sà lan; dịch vụ hải quan, soi chiếu, kiểm hoá.
Cảng cạn đầu tiên khu vực phía Bắc có kết nối vận tải đường thủy nội địa
Phát biểu tại lễ khai trương trương cảng cạn (ICD) Tân Cảng Quế Võ, Cục trưởng Cục ĐTNĐ Bùi Thiên Thu nhấn mạnh vai trò của vận tải đường thủy nội địa trong phát triển kinh tế xanh và sự cần thiết trong việc đồng hành của các cơ quan quản lý nhà nước, bộ ngành, địa phương, doanh nghiệp và hiệp hội trong việc thúc đẩy sự phát triển của vận tải container bằng đường thủy nội địa. Từ đó, giảm tải cho hệ thống đường bộ, hệ thống cảng biển, đồng thời giảm thiểu tai nạn giao thông, bảo vệ môi trường, góp phần phát triển bền vững ngành giao thông vận tải.
Cục trưởng kiến nghị UBND tỉnh Bắc Ninh tiếp tục quan tâm ưu tiên bố trí quỹ đất, đường kết nối phục vụ mở rộng hệ thống kho bãi, hạ tầng sau cảng để góp phần phát triển IDC Tân Cảng Quế Võ thành đầu mối giao thông quan trọng không chỉ của tỉnh Bắc Ninh mà còn cho các tỉnh lân cận như Hà Nội, Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Thái Nguyên, Hải Dương và Phú Thọ, đóng góp chung vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Đồng thời, Cục trưởng cũng đề nghị cơ quan Hải quan quan tâm hỗ trợ để ICD Tân Cảng Quế Võ đạt được mục tiêu là trung tâm logistics, điểm đích giao nhận hàng hóa của khu vực phía Bắc và tiếp tục mở các điểm thông quan tại các cảng thủy nội địa khác ở khu vực phía Bắc./.
KC