Nước ta được coi là một trong những quốc gia có tỷ lệ người uống rượu, bia cũng như lượng tiêu thụ bia, rượu cao nhất trong khu vực. Uống rượu, bia cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, thương tích trong các vụ tai nạn giao thông (TNGT). Mặc dù vậy, theo ý kiến một số chuyên gia, nhà quản lý, tỷ lệ phát hiện và xử lý hành vi này còn thấp, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe.
Lực lượng cảnh sát giao thông đo nồng độ cồn trong hơi thở người điều khiển phương tiện giao thông.
Lạm dụng
Trong hoạt động điều tra, xử lý tai nạn giao thông (TNGT), vấn đề kiểm soát người điều khiển phương tiện cơ giới đường bộ có nồng độ cồn trong máu vượt mức quy định gây tai nạn là vấn đề đang được quan tâm. Rượu bia được coi là thức uống rộng rãi và phổ biến trong sinh hoạt hằng ngày. Khoa học đã chứng minh rượu, bia cũng có lợi ích nhất định cho sức khỏe, nếu sử dụng điều độ. Nhưng, sử dụng rượu, bia thế nào cho hợp lý là vấn đề cần bàn. Hiện nay, trong đời sống hằng ngày, việc sử dụng rượu - bia đã bị lạm dụng nghiêm trọng, gây hậu quả xấu cho xã hội. Người điều khiển phương tiện tham gia giao thông uống rượu, bia gây TNGT là thực trạng đáng lo ngại.
Theo thống kê của Ủy ban An toàn giao thông (ATGT) quốc gia, khoảng 40% số vụ TNGT và 11% số người chết do tai nạn liên quan rượu, bia và đang có xu hướng gia tăng. Hậu quả của TNGT do người điều khiển phương tiện sử dụng rượu, bia thường rất nghiêm trọng cả về tính chất lẫn mức độ thiệt hại. Qua tìm hiểu ở một số bệnh viện, trong đó có Bệnh viện Hữu nghị Việt - Đức, có tới 60% số ca cấp cứu do TNGT liên quan sử dụng rượu, bia,… Ông Phạm Gia Anh (Bệnh viện Hữu nghị Việt - Đức) cho biết, rượu, bia gây ảnh hưởng lớn đến khả năng điều khiển phương tiện giao thông như biểu hiện bốc đồng, chạy với tốc độ cao, không làm chủ được hành vi, ức chế não bộ gây buồn ngủ, giảm 10 đến 30% phản xạ khi gặp tình huống…
Theo nghiên cứu của các chuyên gia y tế, tùy vào mức độ sử dụng rượu bia, sẽ gây nguy hiểm cho người sử dụng khi tham gia giao thông. Cụ thể, với nồng độ cồn ở mức 0,05mg/l khí thở, người uống bị giảm sút suy nghĩ và bị kích động nhẹ; nồng độ 0,2mg/l khí thở, người điều khiển dễ bị ức chế, giận dữ, đi lại loạng choạng. Nếu ở các mức độ cao hơn, người uống có thể không tự chủ được hành vi cá nhân… Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khảo sát hơn 18 nghìn nạn nhân nhập viện do TNGT tại Việt Nam cho thấy, 36% số người lái xe máy có nồng độ cồn trong máu vượt ngưỡng cho phép, 66,8% số người lái xe ô-tô vi phạm quy định về nồng độ cồn khi điều khiển phương tiện.
Có thể xử lý hình sự ?
Xét về góc độ sinh học, khi đã sử dụng rượu, bia người điều khiển phương tiện dễ ngủ gật, làm giảm khả năng phán đoán, xử lý tình huống kém. Thực tế cho thấy, phần lớn các vụ va quệt, TNGT xảy ra từ 12 giờ đến 14 giờ và từ 21 giờ đến 24 giờ đều liên quan đến rượu, bia. TNGT do sử dụng rượu, bia tại một số địa phương, có xu hướng tăng qua các năm, cả về số vụ, số người chết và bị thương.
Theo ông Hoàng Đình Ban (Học viện Cảnh sát nhân dân), việc phát hiện và xử lý vi phạm nồng độ cồn rất hạn chế, mức xử phạt không đủ tính răn đe dẫn đến “nhờn” luật. Cụ thể, năm 2014, số trường hợp sử dụng rượu, bia gây TNGT được phát hiện chỉ chiếm 1,62% tổng số vụ, tỷ lệ số vụ tương tự bị xử phạt chỉ 0,25%. Vì thế, cần nghiên cứu, sửa đổi quy định của pháp luật theo hướng xử lý hình sự hành vi vi phạm nồng độ cồn khi tham gia giao thông, xem đây là lỗi cố ý, để tạo sức răn đe lớn.
Nâng cao ý thức của người dân cũng được xem là giải pháp trọng tâm. Các doanh nghiệp sản xuất rượu, bia cần có khuyến cáo, cảnh báo nguy cơ hay hàm lượng trên sản phẩm để người sử dụng biết thông tin, chủ động khi uống. Cơ quan chức năng cần tuyên truyền về mức xử phạt vi phạm của hành vi này nhằm tạo chuyển biến về nhận thức của cộng đồng. Người ngồi trên xe có trách nhiệm nhắc nhở, phản đối người điều khiển phương tiện đã sử dụng rượu, bia… Trong nhà trường, cần lồng ghép nội dung giáo dục về tác hại của lạm dụng rượu, bia vào môn học chính khóa và các hoạt động ngoại khóa phù hợp các cấp học, bậc học. Chú trọng tuyên truyền, thông tin cho học sinh, sinh viên về tác hại của lạm dụng rượu, bia với sức khỏe con người, tác hại đối với từng lứa tuổi, độ tuổi được phép mua, uống rượu, bia; kỹ năng từ chối uống rượu, bia,…
Các chuyên gia cũng kiến nghị, ở góc độ Nhà nước, cần ban hành những chế tài cụ thể trong việc sản xuất, nhập khẩu rượu, bia; nghiên cứu, đề xuất Chính phủ áp dụng chính sách thuế phù hợp hoạt động sản xuất, kinh doanh rượu, bia nhằm giảm sử dụng, hạn chế tình trạng buôn lậu và sử dụng rượu, bia không bảo đảm tiêu chuẩn; quy định việc in thông tin về tác hại của lạm dụng rượu, bia trên nhãn sản phẩm, giúp người dân nâng cao nhận thức; nghiên cứu, xây dựng, trình Quốc hội ban hành Luật phòng, chống tác hại của lạm dụng rượu, bia.
Từ năm 2012 đến nay, TNGT giảm cả ba tiêu chí về số vụ, số người chết, số người bị thương, nhưng TNGT liên quan rượu, bia lại có chiều hướng gia tăng ở cả ba tiêu chí. Theo thống kê của WHO, năm 2014, TNGT có liên quan đến rượu, bia chiếm 36,5%, riêng nam giới là 35,7%. Trong khi đó, sản xuất rượu, bia ở nước ta ngày càng tăng, ước tính tốc độ tăng trưởng khoảng 15%/năm. Sản lượng bia năm 2015 đạt 3,4 tỷ lít và sản lượng rượu ước khoảng 300 triệu lít (cả rượu công nghiệp và rượu nấu trong dân). Việt Nam được xếp là một trong số 25 quốc gia có mức tiêu thụ bia gia tăng nhiều nhất.
Nguyễn Trọng Thái
Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT quốc gia