“Nhà nước kiến tạo và phát triển” là cụm từ gần đây được nhắc đến nhiều trên các diễn đàn học thuật và báo chí khi đề cập đến mô hình nhà nước mà Việt Nam đang hướng tới. Chuyển mạnh từ nhà nước điều hành nền kinh tế sang nhà nước kiến tạo, phát triển là mục tiêu mà Chính phủ đương nhiệm của Việt Nam nỗ lực thực hiện.
Vậy nhà nước kiến tạo và phát triển là mô hình nhà nước như thế nào, vai trò của cơ quan thanh tra nhà nước sẽ thay đổi như thế nào trong mô hình nhà nước này, cơ quan thanh tra nhà nước cần phải chuyển hướng thực hiện vai trò như thế nào để phù hợp với mục tiêu đó? Bài viết sau đây sẽ phần nào giải đáp các câu hỏi đó.
1. Vài nét về nhà nước kiến tạo, phát triển và quyết tâm của Việt Nam
Khái niệm Nhà nước kiến tạo và phát triển được học giả Chalmers Ashby Johnson đưa ra năm 1982, với nội dung là “một mô hình quản lý trong đó nhà nước đề ra các chính sách mang tính định hướng phát triển, tạo môi trường và điều kiện cho các thành phần kinh tế phát huy mọi tiềm năng trong môi trường cạnh tranh và hội nhập quốc tế; tăng cường giám sát để phát hiện các mất cân đối có thể xảy ra, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô”. Theo PGS. TS Bùi Tất Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư “có thể nói một cách ngắn gọn là, chức năng kiến tạo phát triển của Nhà nước là ở chỗ, xây dựng thể chế hỗ trợ thị trường phát triển một cách sáng tạo, năng động, phát huy được mọi nguồn lực và duy trì, nuôi dưỡng được động lực phát triển kinh tế vì sự phồn thịnh quốc gia cũng như phúc lợi cho tất cả mọi người.”
Về cơ bản, đặc trưng của mô hình nhà nước kiến tạo và phát triển chính là ở vai trò của Chính phủ. Nếu Chính phủ điều hành chủ yếu tập trung vấn đề thực thi các quy định, chính sách đã có sẵn thì Chính phủ kiến tạo, phát triển còn phải tập trung ưu tiên hoạch định, xây dựng chính sách ở các cấp độ vĩ mô, vi mô khác nhau để định hướng mục tiêu và đưa ra các giải pháp, công cụ nhằm hiện thực hóa các mục tiêu đó. Các giải pháp, công cụ đó có thể là về thể chế, về tổ chức bộ máy, nhân lực, vật lực…. nhằm phát huy tất cả các nguồn lực và lợi thế có được để thực hiện các mục tiêu đề ra, giải quyết các vấn đề phát sinh trong xã hội. Mối quan hệ giữa nhà nước với xã hội trong mô hình này cũng có sự thay đổi, nhà nước không trực tiếp làm và không làm thay xã hội, nhà nước chủ yếu giữ vai trò định hướng, tạo dựng khuôn khổ thể chế, môi trường, dự báo và quản trị rủi ro, điều tiết khi cần thiết, các quy luật của thị trường được tôn trọng ở mức tối đa, các doanh nghiệp cạnh tranh lành mạnh cùng phát triển.
Quyết tâm xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển của Việt Nam bước đầu được hiện thực hóa trong quy định của Hiến pháp năm 2013. Nếu như Hiến pháp năm 1992 chỉ quy định Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất thì đến Hiến pháp năm 2013, Chính phủ được khẳng định là cơ quan thực hiện quyền hành pháp. Quy định của Hiến pháp năm 1992 thể hiện sự chưa chín muồi trong nhận thức về vai trò của nhà nước, chưa phản ánh đúng, đầy đủ chức năng, vị trí của Chính phủ trong cơ chế thực hiện quyền lực nhà nước. Điều này dẫn đến một hệ lụy là hoạt động của Chính phủ trong mấy chục năm qua thiên về chỉ đạo, điều hành, thừa hành cụ thể mà chưa chú ý đúng mức tới hoạt động hoạch định chính sách, chiến lược, quy hoạch phát triển quốc gia, ngành lĩnh vực, tạo định hướng và môi trường, khuôn khổ cho hoạt động phát triển đất nước. Việc khẳng định quyền hành pháp của Chính phủ trong Hiến pháp năm 2013 đã khắc phục điều này. Sự thay đổi này cho thấy sự thừa nhận về mặt lý luận rằng quyền hành pháp có phạm vi rộng hơn quyền hành chính, nó không chỉ là hoạt động mang tính chất điều hành thực thi chính sách mà còn bao gồm cả việc hoạch định chính sách. Hiến pháp 2013 cũng bổ sung quy định khẳng định vai trò hoạch định chính sách của Chính phủ, “đề xuất, xây dựng chính sách trình Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định hoặc quyết định theo thẩm quyền để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn…”. Quy định này đã trao cho Chính phủ hai chức năng rất quan trọng: (i) đề xuất, xây dựng chính sách và (ii) quyết định chính sách theo thẩm quyền. Chính phủ theo Hiến pháp 2013 sẽ cần phải tập trung thực hiện nhiệm vụ hoạch định chính sách, định hướng và tạo dựng môi trường cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Tập trung vào chức năng hoạch định chính sách để hướng tới mục tiêu xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển là một bước thay đổi tất yếu và cần thiết trong bối cảnh xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam, nhằm xoá bỏ hoàn toàn tàn dư của tư duy và cơ chế quản lý theo lối mệnh lệnh hành chính. Từ quy định của Hiến pháp, chức năng này cũng đã được đưa vào trong quy định của một số luật quan trọng như Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 với nội dung hoàn toàn mới về đánh giá tác động chính sách trước khi xây dựng văn bản quy phạm pháp luật để xem xét vấn đề chính sách, đánh giá sự cần thiết ban hành, các phương án chính sách để quyết định việc ban hành và lựa chọn phương án chính sách tối ưu thay vì chỉ đánh giá tác động của dự thảo văn bản quy phạm pháp luật trong khi xây dựng như trước đây. Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 cũng bổ sung quy định về nhiệm vụ và quyền hạn của Chính phủ trong hoạch định chính sách thông qua việc đề xuất, xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách và các chương trình, dự án khác trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định, quyết định chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách và các chương trình, dự án khác theo thẩm quyền (theo Điều 7). Những cải cách quan trọng này cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển. Tác dụng quan trọng cơ bản mà mô hình nhà nước này mang lại là kiến tạo thể chế, chính sách cho sự phát triển lành mạnh của kinh tế thị trường. Đó là một Chính phủ hành pháp, có năng lực hoạch định chính sách tốt và điều hành chính sách hiệu quả, sáng tạo.
2. Sự thay đổi về vai trò của cơ quan thanh tra nhà nước trong mô hình nhà nước kiến tạo và phát triển
Sự thay đổi về chức năng của Chính phủ trong mô hình nhà nước kiến tạo và phát triển sẽ kéo theo sự thay đổi về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan hành chính nhà nước trong đó có cơ quan Thanh tra nhà nước. Chu trình quản lý bằng chính sách, pháp luật bao gồm các bước từ xây dựng, ban hành, thực thi cho đến kiểm tra lại việc thực thi. Thanh tra là một trong các hình thức của hoạt động kiểm tra lại việc ban hành và thực thi các chính sách, quy định trong quản lý. Mục đích của hoạt động thanh tra ở nước ta hiện nay được xác định là nhằm phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật; giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Mục đích này cho thấy vai trò quan trọng của cơ quan thanh tra trong việc thực hiện các chức năng của nhà nước. Có thể khái quát vai trò của cơ quan thanh tra nhà nước hiện nay dưới hai khía cạnh cơ bản sau:
Thứ nhất, đảm bảo việc thi hành thống nhất, hiệu quả, phát hiện và khuyến nghị sửa đổi cơ chế, chính sách, pháp luật: Hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước hiện nay được tổ chức ở các cấp tương ứng với các cơ quan hành chính nhà nước từ trung ương đến địa phương. Với chức năng của mình, các cơ quan thanh tra nhà nước làm nhiệm vụ kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan trong bộ máy hành chính từ trung ương đến địa phương, đảm bảo hoạt động thông suốt, kỷ luật, hiệu quả, xem xét xử lý trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện không đúng và không hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được giao. Trong quá trình tiến hành hoạt động thanh tra, cơ quan thanh tra giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân nhận thức đúng đắn chủ trương, chính sách, quy định của nhà nước, nhận thức các yếu kém để chấn chỉnh hoạt động, thực hiện đúng, hiệu quả các chính sách, quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, thông qua hoạt động thanh tra, các quy định, chính sách khi triển khai trên thực tế phát sinh những bất cập, không mang lại hiệu quả, thậm chí gây cản trở sẽ được cơ quan thanh tra phát hiện, chỉ rõ, đưa ra các kiến nghị sửa đổi, bổ sung thích hợp. Cũng thông qua hoạt động này, những khoảng trống, chồng chéo, mâu thuẫn về cơ chế, chính sách, quy định của pháp luật có thể được phát hiện để kiến nghị với các cơ quan có thẩm quyền ban hành bổ sung, sửa đổi.
Thứ hai, phòng ngừa, phát hiện, xử lý và kiến nghị xử lý các hành vi vi phạm: Cơ quan thanh tra nhà nước thông qua hoạt động thanh tra đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, doanh nghiệp nhà nước, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng giúp phát hiện ra các hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, cơ quan nhà nước, áp dụng kịp thời các biện pháp nhằm xử lý và ngăn chặn các hành vi vi phạm theo thẩm quyền, kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền các biện pháp xử lý hành vi vi phạm.
Trong bối cảnh hướng tới mục tiêu xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển tức là Chính phủ tập trung vào thực hiện chức năng hoạch định chính sách, cơ quan thanh tra nhà nước cần phải chuyển hướng mạnh mẽ hơn nữa trong việc thực hiện vai trò của mình. Cơ quan thanh tra nhà nước cần tập trung thực hiện vai trò thanh tra, kiểm tra để phát hiện các sơ hở, bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật để kiến nghị sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện nhằm tạo khuôn khổ chính sách đúng đắn, tạo hành lang pháp lý và động lực để thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh của mọi thành phần kinh tế và đưa hoạt động quản lý của cơ quan nhà nước vào nề nếp, định hướng nền công vụ theo các giá trị minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm. Nội dung thực hiện vai trò này cũng cần có sự điều chỉnh, thay đổi. Nếu hiện nay việc phát hiện sơ hở và kiến nghị sửa đổi các cơ chế, chính sách, pháp luật của cơ quan thanh tra nhà nước thường tập trung vào các văn bản hiện hành, tìm ra sơ hở, kiến nghị sửa đổi để hoàn thiện các văn bản đó thì khi Chính phủ chuyển sang chức năng khởi xướng, hoạch định chính sách, các cơ quan thanh tra trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn còn phải phát hiện các vấn đề nổi cộm, các khoảng trống trong cơ chế, chính sách để kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền đánh giá, phân tích, xây dựng các phương án chính sách và ban hành văn bản chính sách phù hợp để giải quyết các vấn đề đang đặt ra. Như vậy, các kiến nghị, đề xuất của cơ quan thanh tra nhà nước không chỉ tập trung vào nội dung chi tiết của các chính sách và văn bản pháp luật hiện hành mà còn tập trung ở tầm vĩ mô hơn, nhìn nhận trong toàn bộ hệ thống văn bản và nhìn nhận các vấn đề mới phát sinh để tham mưu cho Chính phủ ban hành các chính sách mới kịp thời và phù hợp để giải quyết các vấn đề đó.
Chính vì vậy, kết quả về số vụ việc vi phạm, các hành vi vi phạm, số tiền, tài sản bị kiến nghị xử lý, thu hồi… không còn là căn cứ đầu tiên và quan trọng nhất để đánh giá hiệu quả hoạt động thanh tra nữa mà cần phải căn cứ trước hết vào kết quả phát hiện sơ hở, bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục nhằm tăng cường hơn nữa hiệu quả của quản lý nhà nước trên tất cả các ngành, lĩnh vực. Bởi xét cho cùng, không chỉ các sai phạm mà nhiều hành vi lãng phí, đầu tư kém hiệu quả, gây thất thoát ngân sách nhà nước, tiêu cực xảy ra là do kẽ hở, bất hợp lý, hạn chế của các cơ chế, chính sách, văn bản quy phạm pháp luật. Hơn nữa, nền công vụ của nước ta hiện nay là một nền công vụ chưa hoàn thiện nên điều quan trọng nhất và phù hợp nhất với tình hình quản trị công của nước ta hiện nay là phải phát hiện để hoàn thiện các cơ chế, chính sách, pháp luật cho phù hợp với thực tế, tạo môi trường lành mạnh cho sự phát triển của các chủ thể kinh tế, thiết lập nền quản trị minh bạch, hiệu quả hơn với nguồn lực quốc gia còn khiêm tốn.
3. Thực tế thực hiện vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước hiện nay
Mặc dù mục đích của hoạt động thanh tra đã sửa đổi theo hướng nhấn mạnh đến mục đích phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục nhưng các cơ quan thanh tra nhà nước vẫn chủ yếu tập trung thực hiện việc phòng ngừa, phát hiện, xử lý và kiến nghị xử lý các hành vi vi phạm. Vai trò phát hiện, kiến nghị sửa đổi chính sách, pháp luật vẫn chưa được chú trọng thực hiện và chưa thu được nhiều kết quả. Xem xét các báo cáo tổng kết công tác thanh tra của các cơ quan thanh tra trong thời gian gần đây có thể nhận thấy kết quả về mặt kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật không hề được đề cập đến, chỉ có các con số liên quan đến các hành vi vi phạm, số tiền, tài sản được thu hồi…. Điều này vừa phản ánh nhận thức về vai trò hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật của cơ quan thanh tra nhà nước chưa đúng đắn nên các kết quả này không được phản ánh trong nội dung các báo cáo tổng kết, nội dung các tổng kết, đánh giá vẫn chỉ tập trung vào việc phát hiện các vi phạm pháp luật, kiến nghị thu hồi tiền, tài sản, xử lý hành vi vi phạm.
Tuy nhiên, khi xem xét nội dung các kết luận thanh tra cụ thể thời gian gần đây thì thấy có một số ít kết luận thanh tra đưa ra được các kiến nghị với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm chấn chỉnh, khắc phục những hạn chế, bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật như:
Kết luận thanh tra trách nhiệm của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đại học Huế, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Trường Đại học Vinh, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh trong việc tổ chức và thực hiện Nghị định 43/2006/NĐ-CP năm 2015 đã kiến nghị Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các quy định về cơ chế tài chính phù hợp đối với các loại hình đào tạo ngoài hình thức đào tạo chính quy (đào tạo ngắn hạn, liên kết đào tạo với nước ngoài, đào tạo tại chức…), nghiên cứu trình cơ quan có thẩm quyền sửa đổi các quy định về mức thu học phí, lệ phí cho phù hợp thực tế, có hướng dẫn cụ thể và thống nhất về công tác quản lý tài chính, kế toán đối với các đơn vị sự nghiệp có đơn vị trực thuộc hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sửa đổi chính sách tín dụng ưu đãi cho sinh viên, học sinh, hỗ trợ lãi suất cho các dự án đầu tư sử dụng vốn vay. Kiến nghị Bộ Giáo dục đào tạo nghiên cứu bổ sung một số quy định về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ phù hợp với mô hình Đại học vùng, mô hình hoạt động của các công ty xí nghiệp các đơn vị làm dịch vụ trong các đơn vị sự nghiệp được giao tự chủ, kiểm tra việc thực hiện tự chủ về tổ chức bộ máy, chế độ tiền lương đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập;
Kết luận thanh tra về công tác quản lý nhà nước về trang thiết bị và công trình y tế tại Bộ Y tế ban hành năm 2016 đã kiến nghị với Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Y tế: Sớm trình Chính phủ ban hành Nghị định về trang thiết bị y tế, trên cơ sở đó kịp thời xây dựng ban hành văn bản hướng dẫn kèm theo Nghị định, hoàn thiện khung pháp lý về quản lý và sử dụng trang thiết bị y tế, sớm xây dựng và trình cấp có thẩm quyền công bố tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về trang thiết bị y tế, quy chuẩn quốc gia về trang thiết bị y tế, ban hành các quy định chuyên môn, quy định về quản lý, bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị y tế, sửa đổi bổ sung quy định về danh mục trang thiết bị y tế thiết yếu các tuyến và quy định về phân tuyến chuyên môn kỹ thuật trong khám chữa bệnh của các đơn vị cho phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành và tình hình thực tế, khắc phục tình trạng chậm cấp giấy phép nhập khẩu trang thiết bị y tế cho các doanh nghiệp, xây dựng ban hành các quy chuẩn kỹ thuật và các tiêu chuẩn thiết kế - thiết kế mẫu các công trình y tế;
Kết luận thanh tra về việc chấp hành pháp luật trong công tác quản lý, sử dụng đất và quản lý, sử dụng vốn đầu tư trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng năm 2016 đã đưa ra các kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành liên quan đến công tác quản lý và sử dụng đất đai, quản lý và sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản nghiên cứu, tham mưu cho Chính phủ sửa đổi các quy định của pháp luật: về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất sao cho kịp thời, phù hợp với thực tế, ít điều chỉnh và công khai, minh bạch hơn, về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản cần chi tiết, cụ thể và công khai minh bạch hơn trong việc phân bổ vốn đầu tư xây dựng cơ bản để tránh những tiêu cực có thể phát sinh, quy định ục thể hơn, rõ hơn về việc tăng tổng mức đầu tư, rà soát và điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn, dễ hiểu , dễ áp dụng hơn các quy định về việc tính toán thực hiện nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất…
Như vậy, một số ít kết luận thanh tra đã chỉ ra được những bất cập, hạn chế trong cơ chế, chính sách, pháp luật, đưa ra các kiến nghị tương đối cụ thể để hoàn thiện. Có kết luận nêu kiến nghị chung đến các cơ quan có thẩm quyền để họ nghiên cứu và sửa đổi các văn bản mà quá trình thanh tra cho thấy các văn bản đó còn bất cập. Điều đó cho thấy, tuy cơ quan thanh tra nhà nước vẫn chủ yếu tập trung vào việc phát hiện các vi phạm pháp luật, kiến nghị thu hồi tiền, tài sản, xử lý hành vi vi phạm nhưng cũng đã phần nào chỉ ra được những thiếu sót, bất cập và đưa ra được những kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật, bước đầu thực hiện được phần nào vai trò đó của mình.
Một số nguyên nhân chính dẫn đến việc cơ quan thanh tra nhà nước chưa tập trung vào việc thực hiện vai trò phát hiện, kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật là:
Trước hết, mục đích phát hiện sơ hở và kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật mới được đưa lên hàng đầu từ trong Luật Thanh tra năm 2010 nhưng các quy định cụ thể lại chưa được điều chỉnh theo hướng để buộc hoạt động thanh tra phải chú trọng đến việc thực hiện mục đích này. Như trong quy định của Luật Thanh tra về nội dung Báo cáo kết quả thanh tra hành chính chỉ thấy đề cập đến việc đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của đối tượng thanh tra thuộc nội dung thanh tra, xác định rõ tính chất, mức độ vi phạm, nguyên nhân, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật, biện pháp xử lý mà không thấy đề cập đến việc đánh giá chính sách, pháp luật, cơ chế liên quan đến nội dung thanh tra, kiến nghị biện pháp hoàn thiện. Điều này cũng phần nào khiến cho các cuộc thanh tra vẫn tập trung vào việc phát hiện, xử lý vi phạm.
Thứ hai, nhận thức chưa đúng đắn về tầm quan trọng của việc thực hiện vai trò phát hiện, kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật của cơ quan thanh tra. Nhận thức về cơ quan thanh tra trong cả một thời gian dài vẫn là cơ quan phát hiện, xử lý, kiến nghị xử lý sai phạm nhằm thu hồi tiền, tài sản cho nhà nước, mục đích của hoạt động thanh tra trong các văn bản quy phạm pháp luật về thanh tra trước Luật Thanh tra năm 2010 cũng đưa mục đích đầu tiên là “hoạt động thanh tra nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật”. Chính vì vậy, trước đây mục đích hoàn thiện chính sách pháp luật đã không được chú ý thực hiện, ngay từ quá trình lên kế hoạch thanh tra cho đến nội dung tiến hành thanh tra, kết luận, kiến nghị sau thanh tra.
Thứ ba, đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thanh tra đã trải qua một thời gian khá lâu được đào tạo và làm việc hướng vào việc phát hiện các sai phạm cụ thể nên kiến thức và kỹ năng hiện có chưa đảm bảo để các cơ quan thanh tra nhà nước thực hiện tốt nhiệm vụ phát hiện và kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật.
4. Một số kiến nghị nhằm chuyển hướng thực hiện vai trò của cơ quan thanh nhà nước phù hợp với mục tiêu xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển
Thời gian tới, để thực hiện tốt việc chuyển hướng sang vai trò phát hiện và kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật của cơ quan thanh tra nhà nước, nhằm phục vụ cho mục tiêu xây dựng nhà nước kiến tạo và phát triển, cần phải thực hiện tốt một số vấn đề sau đây:
Một là, tập trung chỉ đạo, quán triệt để thay đổi nhận thức trong toàn bộ cơ quan thanh tra nhà nước nói riêng và bộ máy nhà nước nói chung về vai trò phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục, hoàn thiện. Từ đó, các cơ quan thanh tra nhà nước cần cụ thể hóa việc thực hiện vai trò này vào trong hoạt động thanh tra cụ thể nhằm tập trung xem xét, đánh giá các cơ chế, chính sách quản lý, phát hiện những điểm bất hợp lý hoặc thiếu sót, đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, lồng ghép cả việc thực hiện vai trò này vào hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng để thông qua các hoạt động này cũng góp phần kiến nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách, quy định cần thiết.
Hai là, sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Thanh tra và các văn bản hướng dẫn thi hành nhằm thực hiện mục đích nói trên, để ngay từ khi lập kế hoạch thanh tra, các cơ quan thanh tra nhà nước phải lưu ý đến việc quản lý trên lĩnh vực nào hiện nay còn nhiều bất cập, hạn chế, gây bức xúc để đưa vào kế hoạch thanh tra, bổ sung quy định đánh giá chính sách, pháp luật, cơ chế liên quan đến nội dung thanh tra, kiến nghị biện pháp hoàn thiện làm nội dung bắt buộc của Báo cáo kết quả thanh tra hành chính, Kết luận thanh tra hành chính.
Ba là, nghiên cứu đưa ra các cơ chế, quy định cụ thể để ràng buộc trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc nghiên cứu, tiếp thu các kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật mà cơ quan thanh tra nhà nước nêu ra để xây dựng, chỉnh sửa, bổ sung kịp thời trong các văn bản cụ thể. Có như vậy mới đảm bảo các kiến nghị này không chỉ nằm trên giấy mà được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền nghiên cứu, tiếp thu, thực hiện trên thực tế.
Bốn là, Thanh tra Chính phủ trong quá trình hướng dẫn các địa phương và tổng hợp xây dựng báo cáo kết quả công tác thanh tra theo định kỳ cần đưa thêm vào nội dung báo cáo các kết quả thực hiện việc phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật, kiến nghị biện pháp hoàn thiện. Qua đó, giúp đánh giá cụ thể việc thực hiện vai trò này của cơ quan thanh tra nhà nước, từ đó gián tiếp buộc các cơ quan thanh tra nhà nước tập trung hơn vào việc thực hiện vai trò này và tìm ra các giải pháp để tăng cường việc thực hiện trong giai đoạn tiếp theo.
Ngoài ra, các cơ quan thanh tra nhà nước cần bổ sung nhân lực có trình độ về chính sách công, luật, chủ động đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ thanh tra hiện có, hướng tới mục tiêu cán bộ thanh tra phải nắm vững, đồng thời có khả năng phân tích, đánh giá chính sách, pháp luật, có khả năng đưa ra được những đề xuất góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật qua các cuộc thanh tra. Có như vậy, việc thực hiện vai trò phát hiện sơ hở, hạn chế và kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật mới có hiệu quả.
Nguyễn Thị Thu Nga - Viện Khoa học Thanh tra/ Viện Khoa học Thanh tra